Zwolnienie od kosztów sądowych (Prozesskostenhilfe - PKH / Verfahrenskostenhilfe - VKH)
Jeżeli strona sporu w stadium pozasądowym otrzymała Beratungshilfe (Darmowa pomoc adwokata w sprawach pozasądowych), to z dużym prawdopodobieństwem również zostanie zwolniona od kosztów sądowych w postępowaniu sądowym. Warunki są podobne. Otrzymanie zwolnienia od kosztów sądowych jest warunkowane tym, że
- wnioskodawcę nie stać na zapłacenie kosztów adwokackich i sądowych (w internecie istnieją różne strony, na których można obliczyć, czy spełnia się przesłanki finansowe, przykładowo pkh-rechner.de),
- postępowanie wnioskodawcy nie jest bezpodstawne
- oraz wnioskodawca nie ma innych możliwości pokrycia kosztów, n.p. przez ubezpieczenie ochrony prawnej (Rechtsschutzversicherung), związku zawodowego etc.
Zakres zwolnienia
Zwolnienie obejmuje koszty postępowania sądowego – honrarium adwokata, koszty sądowe, wydatki na biegłych, świadków etc. - przed wszystkimi sądami z wyjątkiem spraw karnych i wykroczeń. Koszty reprezentacji oskarżonego państwo może ewentualnie pokryć poprzez instytucję adwokata z urzędu (Pflichtverteidigung). Okarżyciel posiłkowy (Nebenkläger), prywatny (Privatkläger) lub adhezyjny (Adhäsionskläger) mogą ale też przed sądami karnymi uzyskać zwolnienie od kosztów sądowych.
Własny udział wnioskodawcy
Zwolnienie obejmuje całe koszty postępowania sądowego bez udziału własnego wnioskodawcy. Jeżeli sytuacja finansowa wnioskodawcy nie pozwala na pokrycie kosztów postępowania sądowego z góry ale dysponuje on stałym dochodem z którego zostaje mu nadwyżka, to sąd może wyłożyć koszty postępowania sądowego i jednocześnie ustalić raty do spłaty dla wnioskodawcę. Sąd może też w przyszłości ustalić takie raty, jeżeli w ciągu czterech lat sytuacja finansowa wnioskodawcy się odpowiednio polepszy. Dotyczy to tylko tych sytuacji, w których sąd nie nałożył kosztów postępowania na drugą stronę. Wydatki adwokata na dojazd na rozprawy są tylko zwracane w ograniczonym zakresie.
Jak uzyskać zwolnienie od kosztów sądowych?
Każda strona postępowania sądowego może złożyć wniosek o zwolnienie przed rozpoczęciem, razem z rozpoczęciem lub po rozpoczęciu głównego postępowania (Hauptverfahren). Oprócz powoda i pozwanego może to być n.p. interwenient uboczny (Nebenintervenient). Wniosek należy skierować do sądu, który jest właściwy dla danego sporu. Do wniosku należy dołączyć oświadczenie o sytuacji osobistej i majątkowej Erklärung über die persönlichen und wirtschaftlichen Verhältnisse oraz informację o sporze, ponieważ sąd sprawdza uzasadnienie pozycji prawnej wnioskodawcy. Formularz oświadczenia o sytuacji osobistej i majątkowej można odebrać w sądzie rejonowym (Amtsgericht) lub znaleźć w internecie.
Tylko jeżeli sąd uzna, że argumenty wnioskodawcy w sporze nie są bezpodstawne, pozytywnie rozpatrzy wniosek. Jeżeli sąd po rozpatrzeniu sprawy będzie zdania, że wnioskodawca tylko częściowo może liczyć na sukces w sprawie, odpowiednio tylko w tej części przyzna mu zwolnienie od kosztów sądowych. Sąd może odmówić udzielenia zwolnienia od kosztów sądowych jeżeli uzna, że rozpoczęcie procesu jest nierozsądne, tzn. koszty postępowania są niewspółmiernie wysokie w porównaniu do wartości sprawy.
Postępowanie złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych nie stwarza dodatkowych kosztów sądowych dla wnioskodawcy. W przypadku decyzji odmownej wnioskodawcy przysługuje odwołanie do sądu wyższej instancji, jeżeli wartość przedmiotu sporu przekracza EUR 600 lub oddalenie wniosku jest uzasadnione wyłącznie sytuacją osobistą lub majątkową wnioskodawcy. Koszty sądowe postępowania odwoławczego wynoszą według uznania sądu EUR 50 lub EUR 25. Teoretycznie sąd może zrezygnować z tych kosztów. Wnioskodawca może sam złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych lub złożyć odwołanie od negatywnej decyzji. Przy składaniu wniosku lub odwołania może posłużyć się pomocą adwokata. Będzie to z reguły ten sam adwokat, który reprezentuje wnioskodawcę w głównym postępowaniu.
Po otrzymaniu pozytywnej decyzji, państwo przejmuje koszty sądowe i koszty adwokackie wnioskodawcy. Jeżeli wnioskodawca wygra spór przed sądem, jego adwokat może żądać regularnych stawek według ustawy o wynagrodzeniu adwokatów (Rechtsanwaltsvergütungsgesetz) od drugiej strony. W przypadku przegranego postępowania sądowego wnioskodawca wprawdzie nie ponosi własnych kosztów sądowych i adwokackich, ale musi zwrócić stronie wygranej jej koszty sądowe i adwokackie. Nie dotyczy to sporów przed sądami pracy pierwszej instancji, przy których każda ze stron ponosi koszty własnego adwokata, i przed sądami socjalnymi.