Kiedy trzeba, kiedy można i kiedy warto rozliczyć PIT
Ustawa o PIT (Einkommensteuergesetz - EStG) przewiduje opodatkowanie siedmiu rodzajów dochodu: dochody z rolnictwa i leśnictwa, samodzielnej działalności gospodarczej w formie Gewerbe, samodzielnej działalności w formie wolnego zawodu, pracy najemnej jako pracobiorca, z kapitału (np. odsetki i dywidendy), z najmu i dzierżawy oraz inne dochody (przede wszystkim renty i zysk z prywatnej sprzedaży).
Obowiązek rozliczenia (Pflichtveranlagung)
Jeżeli podatnik w danym roku podatkowym ma dochód z własnej działalności, z najmu i dzierżawy lub z prywatnej sprzedaży, to z reguły będzie musiał się rozliczyć z fiskusem z podatku dochodowego. Jeżeli podatnik ma dochód tylko z pracy najemniej jako pracobiorca lub z kapitału i już zapłacił z tego dochodu podatek za pośrednictwem pracodawcy (Lohnsteuer) lub banku (Kapitalertragssteuer) w formie zaliczek (Abgeltungssteuer), to reguła jest odwrotna. Wtedy obowiązek rozliczenia istnieje tylko, jeżeli ustawa lub inna regulacja nakłada taki obowiązek na podatnika.
Einkommensteuer-Durchführungsverordnung (EStDV) przewiduje taki obowiązek dla rezydentów podatkowych, jeżeli:
- przy małżonkach, którzy się razem rozliczają (Zusammenveranlagung), wspólny dochód roczny przekroczył podwójną kwotę wolną od podatku i żaden z współmałżonków nie miał już opodatkowany podatkiem Lohnsteuer dochód z pracy najemnej jako pracobiorca
- przy osobach, które się rozliczają pojedynczo (Einzelveranlagung), dochód roczny przekroczył kwotę wolną od podatku i podatnik nie miał już opodatkowany podatkiem Lohnsteuer dochód z pracy najemnej jako pracobiorca
- z poprzedniego roku podatkowego podatnik przeniósł straty (Verlustvortrag) na rok podatkowy, który jest do rozliczenia
Ustawa o PIT przewiduje taki obowiązek, jeżeli:
- dochód, który nie podlega opodatkowaniu ale ma wpływ na stawkę podatkową (Progressionsvorbehalt), przekracza EUR 410
- dochód z innych źródeł po odciągnięciu ewentualnych kwot wolnych od podatku przekroczył EUR 410
- podatnik miał dochód od więcej niż jednego pracodawcy jednocześnie (klasa podatkowa VI)
- podatek Lohnsteuer został obliczony zbyt nisko, ponieważ ryczałt dla zabezpieczenia (Vorsorgepauschale) jest zbyt wysoki i dochód z pracy najemnej przekracza EUR 11.400 (EUR 21.650 przy małżonkach rozliczających się razem)
- małżonkowie wybrali klasy podatkow III i V lub IV z faktorem
- podatnik skorzystał z możliwości uwzględnienia kwot wolnych od podatku (Freibetrag) np. na dziecko przy obliczaniu podatku Lohnsteuer
- małżonkowie wybiorą rozliczenie pojedyncze i dzielą kwoty wolne od podatku dla kształcenia (Ausbildungsfreibetrag) lub dla osób niepełnosprawnych (Behindertenpauschbetrag) inaczej niż po połowie
- podatnik otrzymał szczególny rodzaj wynagrodzenia, np. odprawę w ramach zakończenia umowy o pracę
- podatnik zmienia pracodawcę w danym roku podatkowym i nowy pracodawca nie przejmuje danych do Lohnsteuer starego pracodawcy
- małżeństwo podatnika skończyło się przez rozwód lub śmierć współmałżonka i podatnik ponownie wyszedł za mąż lub ożenił się w tym samym roku
- podatnik skorzystał z możliwości uwzględnienia współmałżonka, który mieszka w innym kraju członkowskim UE, przy obliczeniu podatku Lohnsteuer
- podatnik ma miejsce zamieszkania za granicą
Ordynacja podatkowa (Abgabenordnung – AO) przewiduje taki obowiązek zawsze wtedy, kiedy urząd skarbowy wzywa podatnika do rozliczenia. Podatnik wtedy nie może argumentować, że inne ustawy nie nakładają na niego takiego obowiązku, ponieważ samo wezwanie według ordynacji podatkowej stwarza taki obowiązek.
Ratio legis tych regulacji jest jasny. W tych przypadkach prawodawca wychodzi z założenia, że pracodawca odprowadził za mało podatku Lohnsteuer, a więc pracobiorca ma obowiązek się rozliczyć, bo urząd skarbowy liczy na dopłatę.
Sankcje za brak rozliczenia
Jeżeli podatnik ma obowiązek rozliczenia podatku dochodowego, to musi się rozliczyć w ustawowym terminie. Termin ten kończył się dotychczas 31. maja następnego roku kalendarzowego. Osoby, które rozliczają się za pomocy adwokata lub radcy podatkowego miały na to czas do 31. grudnia następnego roku kalendarzowego. Od 2018 roku te terminy zostały wydłużone o dwa miesiące. Rolników obowiązują inne terminy.
Jeżeli do rozliczenia zobowiązany podatnik nie rozliczy się w terminie, to z reguły już latem otrzyma od urzędu skarbowego upomnienie (Mahnung). Następnym krokiem to sankcje administracyjno-karne (steuerliche Nebenleistungen) jak dodatek za spóźnienie (Verspätungszuschlag), świadczenie za zwłokę (Verzögerungsgeld), dodatek (Zuschlag), odsetki (Zinsen), dodatek za zwłokę (Säumniszuschlag), grzywna w celu przymuszenia (Zwangsgeld), koszty (Kosten) i świadczenie za spóźnienie (Verspätungsgeld). Jednocześnie urząd skarbowy oszacuje wysokość podatku na niekorzyść podatnika i wyda odpowienią decyzję (Schätzungsbescheid). Od tych wszystkich sankcji przysługuje prawo do odwołania (Einspruch).
Jeżeli te sankcje też nie skłonią podatnika do złożenia rozliczenia, to urzędnik zajmujący się rozliczeniem przekazuje aktę do oddziału karnego (Bußgeld- und Strafsachenstelle – BuStra), która rozpoczyna postępowanie przygotowawcze o oszustwo podatkowe (Steuerhinterziehung), które może skończyć się nawet kara więzienia dla opieszałego podatnika.
Prawo do rozliczenia (Antragsveranlagung)
Prawo do rozliczenia ma każdy rezydent podatkowy, a więc osoba, która podlega nieograniczonemu obowiązowi podatkowemu od dochodu (unbeschränkte Einkommensteuerpflicht). Takiemu obowiązkowi podlegają osoby, które maja podatowe miejsce zamieszkania (steuerlicher Wohnsitz) – nie należy tu mylić z policyjno-prawnym miejscem zamieszkania (polizeilicher / melderechtlicher Wohnistz), które wynika z meldunku w urzędzie gminnym – lub zwyczajny pobyt (gewöhnlicher Aufenthalt) – a więc pobyt z reguły dłuższy niż 183 dni - w Niemczech. Rezydentami podatkowymi są też Niemcy, którzy mieszkają za granicą i są w niemieckiej służbie dyplomatycznej oraz ich współmałżonkowie i dzieci, jeżeli posiadają niemieckie obywatelstwo.
Prawo do rozliczenia ma też osoba, która nie jest rezydentem podatkowym, ale złoży wniosek o traktowanie jako rezydenta podatkowego i spełnia ustawowe przesłanki ku temu. Ona musi mieć dochód, który podlega opodatkowaniu w Niemczech co najmniej w 90%, lub dochód roczny, który nie podlega niemiecku opodatkowaniu, nie przekraczajający kwoty wolnej od podatku, ewentualnie pomniejszona o stosunek kosztów życia w danym kraju do kosztów życia w Niemczech. Administracja podatkowa w Niemczech wychodzi z założenia, że koszty życia w Polsce są o połowę niższe niż w Niemczech. Przy współmałżonkach rozliczających się razem, z których jeden mieszka w innym kraju członkowskim UE, bierze się pod uwagę podwójną kwotę wolną od podatku i sumuje dochód zagraniczny. Jeżeli zatem podatnik w Niemczech chce się rozliczyć z współmałżonkiem w Polsce, to wspólny dochód z Polski nie może przekroczyć 10% całego dochodu lub podwójnej kwoty wolnej od podatku pomniejszoną o stosunek kosztów życia w Polsce i Niemiec – w 2018 więc EUR 9.000 (EUR 9.000 * 2 * 0,5).
Ratio legis tych regulacji też jest jasny. W tych przypadkach prawodawca wychodzi z założenia, że pracodawca odprowadził za dużo podatku Lohnsteuer, a więc pracobiorca może ale nie musi się rozliczyć, bo urząd skarbowy liczy na zwrot podatku. Zakaz rozliczenia dla osób, które mają zbyt dużą część dochodu zagranicznego też jest jasny. Fiskus mógłby opodatkować tylko część dochodu rocznego ale musiałby zapewnić 100% wszystkich przewidzianych ulg. Zwrot tutaj byłby bardzo prawdopodobny. Prawodawca więc uniemożliwia rozliczenie.
Kiedy warto się rozliczyć
Prawie zawsze warto się rozliczyć z podatku dochodowego. Albo istnieje obowiązek rozliczenia w sytuacjach, kiedy trzeba liczyć się z dopłatą. Wtedy ale brak rozliczenia w terminie jest sankcjonowany przez urzędy skarbowe i sądy karne. Aby tego uniknąć warto rozliczyć się na czas. Jeżeli nie istnieje obowiązek rozliczenia, to prawie zawsze istnieje prawo do rozliczenia. To są sytuacje, kiedy podatnik może z reguły liczyć na zwrot. Wtedy też warto się rozliczyć na czas, bo prawo to przedawnia się po czterech latach i wzrot przepada.
Złożyć rozliczenie warto też ze względu na Kindergeld. Kindergeld jest świadczeniem prawa podatkowego i zatem trzeba udowodnić rezydenturę podatkową lub traktowanie jak rezydenta podatkowego. To można udowodnić dopiero po rozliczeniu przedstawiając Familienkasse decyzje podatkową PIT z urzędu skarbowego danego roku.
Podatnik może złożyć rozliczenie podatkowe sam lub za pośrednictwem adwokata, radcy podatkowego lub rewidenta gospodarczego. W przypadku, jeżeli podatnik ma tylko dochód z pracy najemnej jako pracobiorca, pomocy w przygotowaniu rozliczenia mogą też udzielać stowarzyszenia pomocy przy podatku od wynagrodzenia (Lohnsteuerhilfeverein).